لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

مطالعه رفتار اکولوژیکی گیاهان به عنوان عناصر اصلی اکوسیستم و ویژگیهای رویشگاهی آنها گامی اساسی در جهت یافتن راه حلهای مناسب برای حفظ، اصلاح و احیا این بخش مهم از منابع طبیعی تجدید شونده است. گیاه مرتعی Astrgalus effusus متعلق به خانواده بقولات و از گیاهان خوشخوراک و دائمی مناطق نیمه استپی است. به منظور مطالعه آت اکولوژی این گونه، ابتدا رویشگاههای آن در استان مشخص شد؛ سپس ویژگیهای رویشگاهی شامل پستی و بلندی، اقلیم و خاک تعیین گردید. گونه های همراه، چگونگی حضور گونه مورد مطالعه در پوشش گیاهی، سیستم ریشه، فنولوژی، ارزش رجحانی و آفات گیاه نیز بررسی شد. نتایج بدست آمده نشان می دهد که این گونه در تمامی حوزه های آبخیز استان از ارتفاع 3579-800 متر از سطح دریای آزاد و در تمامی جهات جغرافیایی دیده می شود. میانگین بارندگی در این رویشگاهها 223 تا 362 میلی متر برآورد شد. متوسط درجه حرارت سالانه از حداقل 9.6 تا 13 درجه سانتی گراد متفاوت است. مطالعات خاکشناسی نشان داد که این گونه بهترین رشد را در خاکهای با بافت متوسط از شنی لومی تا لومی رسی با اسیدیته 8.04-7.04 و هدایت الکتریکی 0.54-0.4 دسی زیمنس بر متر داشت. بررسی نحوه حضور گونه مورد نظر در پوشش گیاهی رویشگاههای مختلف آن نشان داد که پوشش تاجی این گونه 4-2 درصد، تراکم 24000-7000 پایه در هکتار و فراوانی آن 70-50 درصد می باشد. از گونه های همراه می توان به گونه های Bromus tomentellus، Onbrychis cornuta،Thymus kotschyanus و Achillea millefolium اشاره کرد. این گونه در منطقه گل آدم سلماس (با ارتفاع 2000 متر از سطح دریا) رشد اولیه خود را از اواسط فروردین شروع نموده و تا اواسط اردیبهشت ماه به رشد رویشی خود ادامه می دهد، اواسط خرداد، اواخر تیر و اواخر مردادماه به ترتیب زمان گلدهی، رسیدن بذر و ریزش بذر می باشد. در منطقه پلدشت با ارتفاع 800 متر از سطح دریا، مراحل فنولوژی حدود 20 تا 25 روز زودتر از منطقه گل آدم اتفاق می افتد. این گونه جزو گیاهان راست ریشه بوده و گسترش ریشه آن تا سه متر در روستای دول پمو حوزه آبخیز مهاباد بررسی شده است. این گونه فاقد هر گونه ماده سمی است و علوفه بهاره مناسبی برای دامها محسوب می شود.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

تعیین حد بهره برداری مجاز رویشگاه های مرتعی یکی از ملزومات اساسی به منظور محاسبه ظرفیت چرا در طرح های مرتعداری است. معیارها و شاخص های مختلفی به منظور تعیین حد بهره برداری مجاز رویشگاه های مرتعی ارائه و بکار گرفته شده است که سه معیار وضعیت مرتع، گرایش مرتع و حساسیت خاک به فرسایش، کاربرد بیشتری نسبت به دیگر معیارها دارد. بر همین اساس در پژوهش حاضر با مد نظر قرار دادن معیارهای ذکر شده، حد بهره برداری مجاز تیپ های گیاهی در مراتع کوهستانی هندوان خوی تعیین گردید. برای این منظور ابتدا نقشه تیپ های گیاهی بر اساس نمود ظاهری در مقیاس 25000: 1 تهیه شد. سپس با اندازه گیری پوشش گیاهی در داخل 60 پلات یک متر مربعی که به فواصل 10 متر از یکدیگر در امتداد ترانسکت های 100 متری مستقر شده بودند، وضعیت تیپ های گیاهی بر اساس نسخه اصلی روش چهار فاکتوری تعیین و گرایش وضعیت آنها نیز بر مبنای ترازوی گرایش مشخص گردید. همچنین با استناد به نقشه حساسیت خاک به فرسایش مراتع مورد بررسی، کلاس شایستگی حساسیت خاک به فرسایش هر یک از تیپ های گیاهی تعیین گردید. در گام بعد با مد نظر قرار دادن وضعیت و گرایش تیپ های گیاهی و کلاس شایستگی حساسیت خاک به فرسایش آنها و همچنین با در نظر گرفتن این نکته که حداکثر حد بهره برداری در هر منطقه آب و هوایی به منظور حفظ سلامت مرتع، متفاوت پیشنهاد می شود؛ حد بهره برداری مجاز هر یک از تیپ های گیاهی تعیین گردید. حداکثر حد بهره برداری از تیپ های گیاهی مورد بررسی که معرف مراتع کوهستانی منطقه رویشی نیمه استپی است، در بهترین شرایط از نظر مقادیر شاخص های هر یک از معیارهای مذکور، 40 درصد در نظر گرفته شد و با توجه به محدودیت شاخص ها، مقدار ضریب مذکور در دیگر تیپ های گیاهی تعیین گردید. بر مبنای نتایج، در 4/21 درصد از مراتع منطقه می توان حد بهره برداری 40 درصد، در 6/13 درصد از مراتع، حد بهره برداری 30 درصد، در 3/19 درصد از مراتع، حد بهره برداری 25 درصد و در 6/27 درصد، حد بهره برداری 15 درصد اعمال نمود. در 1/18 درصد از مراتع منطقه به دلیل وضعیت ضعیف، گرایش منفی و خاک حساس به فرسایش، حد بهره برداری صفر در نظر گرفته شد و به عنوان غیر قابل بهره برداری تلقی گردید. در بیشتر اراضی مرتعی مورد بررسی، آنچه به عنوان عامل محدود کننده عمل کرده و سبب شده که حد بهره برداری مجاز مراتع مذکور، به مقدار کم برآورد شود، وضعیت و گرایش مراتع بوده است. بنابراین در انتخاب معیارهای موثر بر حد بهره برداری و تعیین حد بهره برداری مجاز برای رویشگاه های مرتعی باید دقت لازم به عمل آید و علاوه بر سلامت گیاه، به وضعیت و گرایش مرتع و به عبارت دیگر سلامت اکوسیستم نیز باید توجه گردد.

عملیات اصلاحی برای جلوگیری از تخریب مرتع زمانی کارآمد است که مناطق مستعد تخریب شناسایی و اقدامات اصلاحی در این مناطق متمرکز گردد. انجام پژوهش حاضر، برای شناسایی و شناخت وضعیت مناطق مستعد تخریب مراتع به کمک روش های فرارتبه ای به منظور مدیریت صحیح مراتع در حوزه ی آبخیز نوشان استان آذربایجان غربی انجام گرفت. برای اولویت بندی مراتع مستعد تخریب از تکنیک تصمیم گیری چند معیاره ی فرارتبه ای PROMETHEE II استفاده شد. در این تحقیق، برای تعیین مراتع مستعد تخریب از معیارهای متعددی شامل بارش، درصد شیب، فرسایش، رسوب، رواناب، دبی، تولید، وضعیت مرتع، تیپ گیاهی، گروه های هیدرولوژیکی خاک، واحدهای اراضی، اسیدیته ی خاک، هدایت الکتریکی خاک، کربن آلی، بافت خاک، کاربری اراضی، تراکم جمعیت و وجود روستا استفاده گردید. وزن دهی معیارها به کمک روش آنتروپی شانون انجام گرفت. بالاترین وزن معیار مربوط به معیار تراکم جمعیت با وزن 1624/0 و کمترین وزن مربوط به معیار اسیدیته ی خاک با وزن 0002/0 است. سپس با توجه به وزن و مقدار هر معیار برای هر تیپ گیاهی، داده های مربوط به تیپ های گیاهی با استفاده از تکنیک PROMETHEE II تحلیل شدند. کلاس تخریب پذیری مرتع بر اساس تکنیک PROMETHEEII و بر اساس روش خوشه بندی K-means در سه کلاس تخریب مرتع زیاد، متوسط و کم تعیین شد.

به منظور بررسی تاثیر عملیات اصلاحی مرتع بر عملکرد پوشش گیاهی، تحقیقی در مراتع سیلوانا در استان آذربایجان غربی انجام گرفت. در این مطالعه چهار عملیات اصلاح مکانیکی شامل پیتینگ، سدهای گابیونی، کنتور فارو و سد سنگی ملاتی انتخاب شدند. در کنار سایت های عملیات اصلاحی سایتی به عنوان سایت شاهد(بدون انجام عملیات)، انتخاب گردید. سپس در مناطق معرف هر سایت نمونه برداری از پوشش گیاهی به روش تصادفی- سیستماتیک انجام شد. پارامترهای پوشش گیاهی شامل میزان تولید، درصد پوشش، میزان لاشبرگ و تراکم اندازه گیری شدند. داده های حاصل از اندازه گیری با استفاده از آزمون آنالیز واریانس یک طرفه مورد تجریه و تحلیل قرار گرفتند. سپس میانگین پارامترها با استفاده از آزمون دانکن با یکدیگر مقایسه شدند. تحلیلهای آماری در محیط نرم افزار SPSS انجام شدند. نتایج آنالیز واریانس یک طرفه نشان داد که عملیات اصلاح مکانیکی مختلف از نظر تاثیر بر عملکرد پارامترهای گیاهی با یکدیگر تفاوت معنی داری دارند. با توجه به نتایج مقایسه میانگین ها، نیز مشخص گردید که دو عملیات مکانیکی سد سنگی ملاتی و کنتور فارو بیشترین تاثیر را در افزایش و بهبود عملکرد پارامترهای گیاهی نسبت به سایر تیمارها در منطقه سیلوانا داشتند.

مطالعه تاثیر قرق در تغییرات پوشش گیاهی تحت شرایط چرا و عدم چرای دام در عرصه های مرتعی، در پروژه های احیاء و اصلاح مراتع از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این بررسی در منطقه نیمه استپی بیله وار خوی، از سال 1376 تا 1384 انجام شد. هر ساله پوشش گیاهی در داخل پلاتهای ثابت در طول ترانسکت، اندازه گیری گردید. نتایج نشان داد که در قرق بیله وار خوی، در طی 9 سال بررسی، کل پوشش تاجی در داخل قرق افزایش یافت و بیشترین افزایش در گندمیان دائمی (بیش از 3.5 برابر) و پهن برگان علفی دائمی (بیش از 2.5 برابر) مشاهده شد. در بیرون قرق پوشش کل تقریبا ثابت ماند و تغییرات در پوشش فرمهای رویشی به مراتب کمتر بود. در داخل قرق گونه های مرغوب ظاهر شده و حدود 19 درصد ترکیب پوشش را به خود اختصاص دادند. به طوری که سهم گونه های زیاد شونده در ترکیب به بیش از دو برابر افزایش و گونه های نامرغوب به نصف کاهش یافت. در حالی که در بیرون قرق گونه های مرغوب نایاب و سهم پوشش گونه های کلاس زیاد شونده 28% افزایش یافت. متوسط پوشش یکساله ها در دوره بررسی در داخل قرق بیشتر از بیرون و متوسط پوشش فورب ها، در داخل و بیرون قرق بیشتر از یکساله های گندمی است. البته در قرق بیله وار با 9 سال بررسی، همبستگی بین تغییرات بارندگی و پوشش تاجی در بیشتر گونه ها معنی دار بود.

به منظور ارزیابی تاثیر گونه جاشیر (Prangos uloptera) و گونه های همراه بر اجزاء ماده آلی خاک و توزیع خاکدانه ها، مراتع کوهستانی خانقاه سرخ ارومیه انتخاب گردید. نمونه گیری به روش تصادفی- سیستماتیک انجام شد. ابتدا دو منطقه مرتعی در کنار هم، با گونه غالب جاشیر انتخاب و سپس چهار عرصه معرف در سطح هر یک از مناطق، جهت نمونه برداری انتخاب شد. نمونه های خاک از دو عمق 15-0 و 30-15 سانتیمتری و در مجموع 32 نمونه خاک از هر منطقه و دو عمق جمع آوری شد. کربن آلی ذره ای (POM-C) و نیتروژن آلی ذره ای (POM-N)، درصد خاکدانه های درشت و ریز و کربن موجود در آنها، آزمایش و آنالیز شد. نتایج آنالیز واریانس نشان داد که به جز درصد خاکدانه های درشت، تمامی فاکتورهای مورد بررسی، در اثر افزایش تنوع گونه ای همراه با پایه جاشیر در منطقه مرتعی دوم افزایش یافتند. کربن و نیتروژن آلی ذره ای، کربن همراه با خاکدانه های درشت و درصد خاکدانه های ریز به طور معنی داری تحت تاثیر تنوع گونه ای بالای گیاهان همراه با جاشیر در منطقه مرتعی دوم قرار گرفتند. نتایج این تحقیق، تاثیر سریع تغییرات مدیریتی بر مواد آلی ذره ای را نشان داد و همچنین تغییر پذیری مواد آلی ذره ای خاک در واکنش به تغییرات مدیریتی پوشش گیاهی را ثابت نمود. افزایش مواد آلی ذره ای می تواند ناپایدار باشد، بنابراین تنوع گونه ای اکوسیستمهای مرتعی باید از طریق مدیریت بهینه پوشش گیاهی برای مدت زمان طولانی، حفظ گردد تا افزایش مثبت کربن آلی در خاک حاصل گردد.

رویشگا ههای مرتعی کو ههای اورین خوی از نظر اقلیم، خاک، پست یوبلندی، و پوشش گیاهی معرف سطح وسیعی از روی شهای کوهستانی در شمال غرب کشور است. به همین منظور در سا لهای 92 – 91، گونه های گیاهی از سطح منطقه جمع آوری و با استفاده از منابع گیا هشناسی موجود شناسایی شد. شکل زیستی آ نها براساس رد ه بندی ران کیائر تعیین، و گونه های نادر و در معرض انقراض نیز بر اساس معیارهای انجمن حفاظت از ذخایر ژنتیکی مشخص گردید. همچونین، پراکنش جغرافیایی آ نها نیز بر اساس تقسی مبندی ناحی ههای رویشی تعیین گردید. نتایج نشان داد که 287 گونه از 52 تیره و 172 سرده از گیاهان آوندی در منطقه پراکندگی دارند. بزر گترین تیر هی گیاهی گل ستاره یی ها ) Asteraceae ( با 46 گونه، و بزر گترین جنس گون ) Astragalus ( از تیر هی بقولات ) Fabaceae ( با 19 گونه است. نمودار طیف زیستی گیاهان به روش را نکیائر نشان داد که هم یکریپتوفی تها با 47 درصد، فراوا نترین شک ل زیستی اند و درصد بالای آن ها نشان دهند ه ی اقلیم سرد و کوهستانی منطقه است. ژئوفی تها )کریپتوفی تها( 18 درصد، کاموفیتها 16 درصد، تروفیتها 15 درصد و فانروفیت ها با 4درصد در درجه ی بعدی فراوانی اند. چه لوهشت درصد از گونه ها به ناحیه ی رویشی ایرانو-تورانی تعلق دارند. پراکنش هفت درصد از فلور منطقه چند ناحیه ای، 5/ 22 درصد در ناحی هی رویشی ایرانو-تورانی و ارو-سیبری، 5/ 2درصد در ناحیه ی رویشی ایرانو-تورانی و مدیترانه یی، 7/ 0درصد در ناحیه ی رویشی ارو-سیبری و مدیترانه ای، 5/ 4درصد در ناحی هی رویشی ارو-سیبری، و 3/ 1درصد در ناحیه ی رویشی مدیترانه یی است. از میان گونه های تشخیص داده شده 5/ 2درصد جها نوطنی و 11 درصد بومی انحصاری ایران اند. همچنین، براساس معیارهای انجمن حفاظت از ذخایر ژنتیکی، 14 گون هی گیاهی نادر و در معرض انقراض اند.